Fundacja Transgresja była partnerem konferencji inspiracyjnej „Tukej”, która odbyła się 25 i 26 września w Filii Dąb Miejskiego Domu Kultury Koszutka w Katowicach. Wydarzenie zgromadziło osoby i instytucje zaangażowane w rozwój i przyszłość regionu.
Podczas konferencji głos zabrał Krzysztof Wostal, który opowiadał o tym, jak mówić o Śląsku w sposób dostępny dla osób z ograniczeniami wzroku i słuchu. Milena Bolek towarzyszyła mu, wspierając przebieg prezentacji i pomagając w pokazaniu publiczności rekwizytów. Dzięki tej współpracy udało się w praktyce pokazać, że dostępność to nie luksus, lecz warunek uczestnictwa. Dzięki niej osoby z niepełnosprawnościami sensorycznymi mogą być w środku, a nie obok.
Zaznaczono również, że niektóre wrażenia sensoryczne, które kiedyś były częścią codzienności, dziś znikają lub stają się rzadkie. Takie jak odgłos łopaty uderzającej o bryły węgla przy ładowaniu do piwnicy. Właśnie dlatego tak ważne jest, by je przypominać i zachowywać także w dostępnych formach opowiadania o regionie.
Spis treści:
Tradycja
W części poświęconej tradycji Krzysztof Wostal odwołał się do róży do korony rozbarskiej i zaprezentował fragment filmu zrealizowanego w ramach pracy dyplomowej na studiach podyplomowych z zakresu wiedzy o regionie. Pokazano w nim, jak taką różę można zrobić oraz jak o tym opowiadać osobie niewidomej.
Zostały również zaprezentowane dwie bryłki węgla – symbol dawnego Śląska, który można poznać przez dotyk. Węgiel to nie tylko obraz i wspomnienie, ale też struktura, ciężar i kształt, które pozwalają poczuć historię regionu.
Jako dodatkową inspirację wspomniano o wykorzystaniu gliny do rzeźbienia prostych form, na przykład klapsznity. To przykład, jak o tradycji można opowiadać także przez doświadczenie dotykowe.
Teraźniejszość
W części poświęconej teraźniejszości zaprezentowane zostały tabliczki w brajlu, które mogą pojawić się na drzwiach w instytucjach publicznych, w szkołach czy muzeach, a także przy eksponatach. Dla większości osób to drobiazgi, prawie niezauważalne, ale dla osób niewidomych oznaczają różnicę między zgadywaniem a samodzielnością.
Poruszony został także temat Śląskiego języka. Zwrócono uwagę, że nauczanie go osób niewidomych bywa trudniejsze, ponieważ wciąż brakuje syntezatorów mowy czy elektronicznych wydań w tym języku. Podkreślono jednak, że Godki można uczyć w prosty sposób, tak jak zawsze była przekazywana – przez bezpośrednie mówienie i kontakt z drugim człowiekiem.
Przyszłość
W części poświęconej przyszłości pokazano przykład dotykowych map komunikacji miejskiej i kolejowej z Wrocławia. Osoby niewidome mogą dzięki nim palcami śledzić układ linii i przystanków. To rozwiązanie, które może być inspiracją dla Śląska.
Zwrócono uwagę, że podobne mapy mogłyby powstać w Katowicach czy w całej Metropolii Górnośląsko-Zagłębiowskiej. Byłby to ważny krok ku temu, by osoby z niepełnosprawnościami wzroku mogły poznawać przestrzeń publiczną w choć trochę podobny sposób, jak inni mieszkańcy i goście regionu.
Poruszono także temat pętli indukcyjnych, które są nieocenioną pomocą dla osób słabosłyszących. Dzięki nim dźwięk trafia bezpośrednio do aparatu słuchowego lub procesora dźwięku w implancie, co pozwala na pełniejsze uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych i społecznych. Ich obecność na Śląsku wciąż bywa ograniczona, dlatego warto myśleć o tym rozwiązaniu w planowaniu przyszłych inwestycji.
Wspomniano również o dostępności dla Głuchych, dla których kluczowy jest polski język migowy. Uczestnicy mieli też okazję posłuchać nagrań pokazujących różnicę między odbiorem dźwięku bez pętli i z pętlą – co pozwoliło lepiej zrozumieć bariery i znaczenie takich rozwiązań.
Zakończenie
Całość wystąpienia zakończyła się refleksją, że dostępność to nie luksus ani dodatek, lecz wspólne prawo. Dzięki prostym, praktycznym przykładom można pokazać, że Śląsk da się opowiadać w taki sposób, by osoby z ograniczeniami wzroku i słuchu były w środku, a nie obok.
Podkreślono trzy klucze do dostępnego Śląska: słowo, dotyk i otwartość. To one pozwalają mieszkańcom i gościom regionu lepiej poznawać i doświadczać tego, co na Śląsku było, jest i będzie.
Podziękowania
Serdecznie dziękujemy organizatorom konferencji „Tukej” za zaproszenie do współtworzenia wydarzenia oraz wszystkim uczestnikom za otwartość i uwagę. Cieszymy się, że temat dostępności pojawił się także w rozmowach o śląskich sprawach.